-
1 йомып калу
= йомып калдыру1) ута́ивать/утаи́ть, скрыва́ть/скрыть, замя́тькимчелекләрне йомып калу (калдыру) — скрыть недоста́тки
2) присва́ивать/просво́ить; зажима́ть, зажа́ть; зажи́лить прост. -
2 йокы калдыру
-
3 йокы калу
= йокы калдыру недосыпа́ть -
4 йомып калдыру
-
5 кәҗә
I 1. сущ.1) коза́ || ко́зийкәҗә тиресе — ко́зья шку́ра
кәҗә мамыгы — ко́зий пух
2) перен.а) "коза́", "козёл" - челове́к, проигра́вший тур ( в некоторых видах игр)б) вид игры́ в ка́рты2. прил.; см. кәҗүл - кәҗә мамыгы
- кәҗә мөгезе
- кәҗә сукмагы
- кәҗә чәчәге••кәҗә бәясе — см. шалкан бәясе
кәҗә билеты — во́лчий биле́т ( документ о неблагонадёжности)
кәҗә калу (калдыру) — остава́ться (оставля́ть) "козло́м" ( в дураках)
кәҗә маен чыгарып — в по́те лица́; с больши́ми физи́ческими уси́лиями; с вели́ким трудо́м
кәҗә сыйрагы — ко́зья но́жка ( вид самодельной папиросы)
кәҗә тәкәсе — надое́дливый ухажёр
II сущ.кәҗә тоягы — фиг, ку́киш
ко́злы (на стройке, лесопилке и т. п.)кәҗәгә басып — встав на ко́злы
-
6 хәтер
сущ.1) па́мять || па́мятныйкүрү хәтере — зри́тельная па́мять
яхшы хәтер — хоро́шая па́мять
хәтер дәфтәре — записна́я (па́мятная) кни́жка
хәтерем начар — па́мять у меня́ плоха́я
2) местно-вр. п. хәтердә, хәтеремдәа) предик. по́мню, по́мнитсяаны күргәнем хәтеремдә — по́мню, как я его́ ви́дел
б) в знач. вводн. сл. по́мнится, припомина́етсяхәтеремдә, бу хәл кич белән булган иде — по́мнится (мне), де́ло бы́ло ве́чером
••хәтер калдыру — обижа́ть/оби́деть
хәтер калдырырлык — оби́дный
хәтер калу — обижа́ться/оби́деться
хәтергез калмасын — не в оби́ду будь ска́зано, не обижа́йтесь
хәтер калучанлык — оби́дчивость
хәтер саклау — стара́ться не обижа́ть, не огорча́ть
хәтер чуалу — станови́ться рассе́янным, забы́вчивым
хәтергә килү — приходи́ть/прийти́ в го́лову, вспомина́ться/вспо́мниться, припо́мниться; восстана́вливаться/восстанови́ться в па́мяти, всплыть в па́мяти
хәтергә сеңү (сеңеп калу) — вре́заться в па́мять, хорошо́ запо́мниться
хәтергә төшерү — см. хәтергә китерү
хәтердә булу — по́мниться; храни́ться, сохраня́ться/сохрани́ться в па́мяти
хәтердә саклау (тоту) — по́мнить (что-л., о чём-л.), запо́мнить (что-л.), (со)храни́ть (держа́ть) в па́мяти (что-л.)
хәтердән чыгару — забыва́ть/забы́ть, позабы́ть, запа́мятовать; вы́бросить из головы́
хәтердән чыгу — забыва́ться/забы́ться, позабы́ться; стира́ться/стере́ться в па́мяти
хәтере калучан — оби́дчивый
хәтерен күрү (табу) — угожда́ть/угоди́ть (кому-л.)
хәтеренә төшерү — напомина́ть/напо́мнить (кому-л. о чём-л.)
- хәтер сандыгыхәтерең бар булсын — (говорится человеку, который (что-л.) забыл и не может вовремя вспомнить) дай бог па́мяти
- хәтергә алу
- хәтергә беркетү
- хәтергә китерү
- хәтердә калдыру
- хәтердә калу
- хәтере өчен
- хәтере өчен генә -
7 актык
1. прил.1) после́дний (год учёбы, рейс, поезд, шанс); оста́тки ( чего)актык мөмкинлек — после́дняя возмо́жность
актык көчеңне бирү — отда́ть после́дние си́лы; отда́ть оста́тки сил
2) после́дний, кра́йний ( срок)актык чара — после́дняя ме́ра
3) после́дний, после́днее; после́днее, что...; оста́тки ( чего)актык әйбердән мәхрүм калу — лиши́ться после́днего (после́дней ве́щи)
актык дәлиле — после́дний аргуме́нт; после́днее, что он мо́жет привести́ в (как) доказа́тельство
актык акчаны тотып бетерү — истра́тить оста́тки де́нег
4) после́дний, коне́чный (вагон поезда, пункт маршрута); концево́й5) заключи́тельныйактык сүз — заключи́тельное сло́во
актык этапта — на заключи́тельном эта́пе
6) в знач. сущ. актыгыа) после́днее, оста́тки; после́дки прост. (о продуктах, деньгах, запасе и т. п.); после́днее, что оста́лосьактыгын биреп бетерү — отда́ть после́днее, что оста́лось
бусы актыгы, бүтән юк — э́то оста́тки, бо́льше нет
б) коне́ц2. нареч.кичәнең актыгын көтү — дожида́ться конца́ ве́чера
в после́дний раз (сказать кому, предупредить кого, увидеть что, кого, встретиться с кем)актык керүең — в после́дний раз захо́дишь
актык тапкыр әйтәм — в после́дний раз говорю́
••актык исәптә — см. актык чиктә 1)
актык сүзләр белән сүгү — руга́ть после́дними слова́ми
актык патронга кадәр — до после́днего патро́на (отстреливаться, обороняться); до после́днего
актык тамчы канга кадәр — до после́днего (после́дней ка́пли кро́ви)
актык чиккә җитеп — см. актык чиккә кадәр 1)-2)
актык казык — после́дний ко́лышек (кол); после́днее
актык көнгәчә — до конца́ дней свои́х, до после́днего своего́ дня
актык күлмәк — после́дняя руба́шка
актык телем (сынык) — после́дний кусо́к ( хлеба)
актык чутта — см. актык чиктә 1)-3), 5)
актык ыштан — прост. после́дние штаны́; после́днее
актык юлга — см. соңгы юлга
- актык булсынактыкка кадәр (чаклы, тикле, хәтле) — см. азаккача
- актык бер тиен
- актык сулыш алу
- актык сулау
- актык сулышка кадәр
- актык сулуга кадәр
- актык сүз итеп
- актык мәртәбә
- актык тапкыр
- актык сулыш
- актык сулу
- актык сүз
- актык чик
- актык чиккә җитү
- актык чиккә кадәр
- актык чиктә
- актыкка калу -
8 аптыраш
сущ.1) редко; см. аптыраганлык 1)аның йөзендәге аптыраш — недоуме́ние (недоумённость, озада́ченность) на его́ лице́
2) в знач. предик. недоумева́ю, в недоуме́нии, озада́чен; беда́; ума́ не приложу́аптыраш, кемне чакырырга да белмибез — вот незада́ча (беда́) - не зна́ем кого́ и пригласи́ть
ничек хәл итәсе инде шушы мәсьәләне - аптыраш — как реши́ть э́тот вопро́с - ума́ не приложу́
•- аптырашта калдыру
- аптырашка калу
- аптырашта калу
- аптырашка төшү
- аптырашта булу -
9 таң
I сущ.1) рассве́т, у́тренняя заря́ || зарево́йтаң нуры — сия́ние зари́
таң шәүләсе — о́тблеск зари́
таң белән тору — встава́ть с зарёю, встава́ть ра́но на заре́
2) перен. заря́, ра́нняя пора́ ( жизни)яшьлек таңында — на заре́ ю́ности
•- таң агы- таң аклыгы
- таң алды
- таң алды суы
- таң алдында
- таң алдыннан
- таң аттыру
- таң ату
- таң беленү
- таң иртә
- таң йокысы
- таң йолдызы
- таң ката
- таң сузылу
- таң туу
- таң суы
- таң әтәчләре
- таң әчесе белән
- әче таң белән
- таң тишегеннән
- таң яру
- таң ярылу II прил.1) чуде́сный, восхити́тельныйтаң таң ата, Чулпан калка — ( песня) занима́ется заря́ чу́дная; поднима́ется звезда́ Чулпа́н ( планета Венера)
2) предик. влюблён, восхищёнбай хатынына ялчы таң — (посл.) в ба́рыню влюблён рабо́тник
•- таң итү- таң калу
- таң булу
- таңга калу
- таң калдыру
- таңга калдыру
- таң калырлык
- таң кату -
10 коры
1. прил.1) в разн. знач. сухо́йкоры кием — суха́я оде́жда
коры идән — сухо́й пол
коры җир — сухо́е ме́сто
коры җил — сухо́й ве́тер, сухове́й
коры һава — сухо́й во́здух
коры чәч — сухи́е (нежи́рные) во́лосы
коры суык — сухо́й моро́з
коры пар — сухо́й пар
коры йөк — сухо́й груз
өстәлне коры чүпрәк белән сөртү — вы́тереть стол сухо́й тря́пкой
дарыны коры тоту — держа́ть по́рох сухи́м
коры һава шартларында — в усло́виях сухо́й пого́ды; в суху́ю пого́ду
коры кашык авыз ерта — (погов.) суха́я ло́жка рот дерёт
2) сухо́й, засо́хший, вы́сохшийкоры яфрак — вы́сохший лист
коры чишмә — вы́сохший исто́чник
коры чыбык-чабык — сухо́й вале́жник, сухоло́м
коры утын — сухи́е дрова́, сушня́к
коры утын белән чи дә яна — (посл.) с сухи́ми дрова́ми и сыро́е гори́т
3) в знач. сущ.; в косв. ф.а) корыга на су́шукорыга чыгу — вы́йти на су́шу
б) корыдан с су́ши; по су́ше, по́сухукорыдан һөҗүм итү — атакова́ть с су́ши
корыдан бару — идти́ по су́ше
4) засу́шливый; сухо́йкоры ел — засу́шливый год
явымсыз коры көннәр — сухи́е дни, без оса́дков
коры кесә — пусто́й карма́н
коры чемодан күтәреп кайту — верну́ться с пусты́м чемода́ном
6) перен. пусто́й, напра́сный, тще́тный; бесполе́зный, го́лый, беспло́дныйкоры сүз — пусты́е слова́, пусты́е разгово́ры, болтовня́
коры вәгъдә — пусты́е (го́лые) обеща́ния
коры хыял — беспло́дная (несбы́точная) мечта́
коры кызгану — напра́сная (бесполе́зная) жа́лость
коры дәгъва — тще́тное тре́бование
7) перен. го́лый; не за́стланныйкоры сәкедә яту — лежа́ть на го́лых на́рах
коры идәндә йоклау — спать на го́лом полу́
8) перен. го́лый; оди́н, одни́, то́лько, то́лько лишькоры саннар — го́лые ци́фры, одни́ ци́фры
җир дигәндә коры таш — и земля́-то - одни́ ка́мни
9) перен. оди́н, без ничего́, а также без перевода в смысле: не калорийный, без мяса и маслакоры чәй белән канәгатьләнү — дово́льствоваться одни́м ча́ем ( чаем без ничего)
коры ипи ашау — есть оди́н хлеб
коры бәрәңге белән ерак бара алмассың — на одно́й карто́шке далеко́ не уйдёшь
10) перен. сухо́й, стро́гий, холо́дныйкоры кеше — сухо́й челове́к
11) перен. сухо́й, не вырази́тельный (о языке, речи и т. п.)2. нареч.мәкаләнең теле артык коры — язы́к статьи́ сли́шком сухо́й
1) су́хокоры гына кул бирү — су́хо пода́ть ру́ку
хат кыска һәм коры язылган — письмо́ напи́сано кра́тко и су́хо
үзен рәсми һәм коры тоту — держа́ть (вести́) себя́ официа́льно и су́хо
2) без ничего́, ни с чем; с пусты́ми рука́миөйгә кергән коры чыкмас, гүргә кергән кире чыкмас — (посл.) воше́дший в дом пусты́м не уйдёт, а соше́дший в моги́лу обра́тно не вы́йдет
яудан коры кайтканчы, яралы кайт — (посл.) со щито́м иль на щите́ (букв. лу́чше верну́ться с по́ля бо́я ра́ненным, чем с пусты́ми рука́ми, т. е. без побе́ды)
•- коры аш- коры батарея
- коры боз
- коры елга
- коры чокыр
- коры җир
- коры җирдән
- коры исәп
- коры итеп
- коры килеш
- коры көе
- коры паёк
- коры сызлау
- коры томан
- коры экзема
- коры кычу
- коры кычыту
- коры ютәл••коры калдыру — оставля́ть/оста́вить с но́сом; обману́ть, одура́чить; лиша́ть/лиши́ть (чего-л.)
коры кул белән калу — см. коры калу
коры кул белән тоту (алу) — брать го́лыми рука́ми
коры куллы — стро́гий, тре́бовательный; круто́й, жёсткий (в обхождении с кем-л.)
коры мунчала белән юу (ышку, уу) — обма́нывать, одурма́нивать, утеша́я наде́ждой (букв. мыть сухо́й моча́лкой)
коры сөяк (коры сөяккә калган) — одни́ ко́сти (торча́т); ко́жа да ко́сти
коры сөякле — сухопа́рый ( о человеке)
коры таякка калу — лиши́ться всего́, оста́ться ни с чем
коры формальлек — чи́стая форма́льность; казёнщина
коры хәсрәт — горемы́ка; го́ре лу́ковое
коры шалтыравык (такылдык) — пустозво́н, пустоме́ля, пустосло́в
- коры кул беләнкорыны бушка әйләндерү (аудару) — перелива́ть из пусто́го в поро́жнее; бить баклу́ши
- коры куык
- коры кабык
- коры тоту
- корыга китү -
11 кара
I 1. прил.1) чёрный (о цвете, окраске)кара чәч — чёрные во́лосы
кара буяу — чёрная кра́ска
2) тёмный, чёрный ( более тёмный по сравнению с обычным цветом)кара күзләр — чёрные глаза́
күк йөзен кара болытлар каплаган — чёрные ту́чи закры́ли не́бо
3) поэт. тёмный, дрему́чий4) темноко́жий, сму́глыйбер кара гына кыз — одна́ сму́гленькая де́вушка
кара тәнле кеше — темноко́жий челове́к
5) вороно́й ( о масти лошади)кара айгыр — вороно́й конь (жеребе́ц)
6) разг.а) гря́зный, нечи́стый, чума́зый ( ребёнок)кара куллар — гря́зные ру́ки
кара бармаклар — нечи́стые па́льцы
б) гря́зный, нечи́стый; нести́раныйкара керләр — гря́зное бельё
кара күлмәк — нести́раная руба́шка
7) уст. чёрный, курно́йкара мунча — чёрная ба́ня
кара өй — курна́я изба́, ку́хня ( в пятистенных домах или домах с пристройкой)
8) чёрный, неквалифици́рованный, физи́чески тяжёлый и́ли гря́зный (о работе, труде и т. п.)кара эш — чёрная рабо́та
9) перен.; уст. тёмный, просто́й; необразо́ванный; из простонаро́дьякара халык — просто́й (тёмный, необразо́ванный) наро́д
10) разг.; миф. чёрный, дурно́й, злой, нечи́стыйкара көчләр — чёрные си́лы, нечи́стая си́ла
11) перен. чёрный, тёмный, тра́урныйкара кием — тра́урная оде́жда
һәрвакыт кара киемдә йөрү — ходи́ть всегда́ в тёмной оде́жде
12) перен.; поэт. чёрный, го́рестный, безра́достный, безотра́дный, тяжёлый, мра́чный; тру́дныйкара уйлар — мра́чные ду́мы
кара хәбәр килде — чёрная весть пришла́
кара язмыш — тру́дная (тяжёлая) судьба́
кара көннәр артта калды инде — го́рестные дни оста́лись уже́ позади́
13) перен. чёрный, зло́стный, кова́рный, престу́пныйкара ниятләр (исәпләр) — зло́стные мы́сли
кара күңел — кова́рная душа́
кара эшләр — престу́пные дела́
14) перен. чёрный, о́чень си́льныйкара кайгы — о́чень си́льное го́ре
кара явым — о́чень си́льные оса́дки; чёрное нена́стье
15) в сложн. сл. переводится компонентом черно-кара мыеклы — черноу́сый
кара кашлы — чернобро́вый
кара күзле — черноо́кий, черногла́зый
кара яллы — черногри́вый
•- кара балан
- кара балык
- кара бөрлегән
- кара бөтнек
- кара бүрек
- кара груһ
- кара елан
- кара җиләк
- кара җимеш
- кара зирек
- кара икмәк
- кара кан
- кара карга
- кара карлыган
- кара көрән
- кара кучкыл
- кара кучкыллы
- кара кызыл
- кара кымыз
- кара май
- кара өрәңге
- кара пар
- кара солы
- кара су
- кара сырга
- кара сыргак
- кара тал
- кара тояк
- кара тут
- кара тутлы
- кара түш
- кара үрдәк••кара акыл — непросвещённое разуме́ние
кара алтын — чёрное зо́лото, нефть
кара болыт каплау — пришли́ чёрные дни, пришло́ го́ре
кара болыт кебек (булып) — чёрной ту́чей, ту́ча ту́чей, тьма-тьму́щая
кара гайбәт — чёрная спле́тня
кара диндар — фана́тик
кара җәяү (җәяүгә) калу — пойти́ по́ миру
кара исәп (хисап) — приблизи́тельный подсчёт ( в уме)
кара исемлек — чёрный спи́сок
кара козгын — чёрный во́рон ( специальная закрытая машина для перевозки заключённых)
кара көз — осе́нние (после́дние, холо́дные) нена́стные дни
кара көнгә калдыру (саклау) — оста́вить (бере́чь) на чёрный день
кара көнгә калу — мы́кать век (жизнь), хлебну́ть (хвата́ть) го́ря
кара көнгә җыю — копи́ть (что-л.) на чёрный день
кара күзлектән үткәрү (карау) — ви́деть во всём то́лько плохо́е, то́лько недоста́тки
кара күмергә калу (кара кисәүгә әйләнү) — сгоре́ть дотла́
кара мәче узу — чёрная ко́шка пробежа́ла (проскочи́ла)
кара реакция — ист. чёрная реа́кция
кара сакал — нужда́, несча́стье
карасына баткан (кабынган) — мра́чный от зло́сти, за́висти; ту́ча ту́чей, черне́е ту́чи
кара такта — чёрная доска́ ( для вывешивания фамилий отстающих и нарушителей порядка)
кара чаган — па́клен
кара шар салу — забаллоти́ровать, прокати́ть на вороны́х ( не избрать)
кара эчле — см. кара йөрәк
кара эшче — чернорабо́чий, просто́й рабо́тник, рядово́й тру́женик
кара явым — осе́нние дожди́ (холодные, продолжительные)
кара ягу — очерни́ть, оклевета́ть (кого-л.)
- кара йөз- кара йөрәк
- кара көю
- кара тир түгү
- кара яну 2. сущ.1) каралар чёрные (фигуры шахмат, шашек)каралар белән уйнау — игра́ть чёрными
2) перен. не́что чёрное, чернота́; силуэ́т, очерта́ния; теньII сущ.еракта бер кара күренә — вдали́ видне́ется что́-то чёрное
черни́ла || черни́льныйкара белән язылган кәгазь — бума́га, напи́санная черни́лами
кара порошогы — черни́льный порошо́к
кара кара — чёрные черни́ла
кара табы — черни́льное пятно́
-
12 күләгә
сущ.1) тень; сень поэт.кибән күләгәсе — тень от сто́га
күләгә сөюче үсемлекләр — тенелюби́вые расте́ния
каен күләгәсендә ял итү — отдыха́ть под се́нью берёзы
2) тень, те́ни; светоте́нь ( о живописи) || тенево́йкүләгә методы — тенево́й ме́тод
3) нечёткое очерта́ние, силуэ́ттәрәзә алдыннан ике күләгә үтеп китте — за окно́м промелькну́ли два силуэ́та
4) перен. тень, при́зрак, отраже́ниейөзендә кайгы күләгәсе — на его́ лице́ тень печа́ли
күз алдында Хатынь корбаннары күләгәсе — пе́ред глаза́ми при́зраки жертв Хаты́ни
6) перен.; разг. худо́й, не́мощный, тень одна́••күләгә (булып) төшү — па́дать те́нью (на кого, что-л.)
күләгә кебек (йөрү, атлау, бару) — ходи́ть как тень (ти́хо, кра́дучись)
күләгә кебек иярү — ходи́ть (идти́, сле́довать) (за кем-л.) как тень
күләгә куу — гна́ться за те́нью ( о безнадёжной затее)
күләгә төшермәү — оберега́ть/бере́чь (кого-л. от чего-л.), заступа́ться/заступи́ться (за кого-л.)
күләгә эчендә калдыру — оставля́ть/оста́вить без внима́ния; отодвига́ть/отодви́нуть на за́дний план (что-л.)
күләгәдә калдыру — оставля́ть/оста́вить в тени́; затмева́ть/затми́ть (кого, что-л.)
күләгәдә калу — остава́ться (оста́ться и́ли держа́ться) в тени́; остава́ться незаме́ченным
күләгәдәй тын тору — быть безмо́лвным, как тень
күләгәсе генә калган — одна́ тень оста́лась (от кого-л.)
күләгәсенә әйләнү — быть (сде́латься) те́нью (кого-л.)
(үз) күләгәсеннән курку — те́ни свое́й боя́ться, быть о́чень трусли́вым (ро́бким)
-
13 кайгы
сущ.1) го́ре, скорбь, го́ресть, глубо́кая печа́ль; сокруше́ние, кручи́нагаиләгә зур кайгы килде — семью́ пости́гло большо́е го́ре
кайгыгызны уртаклашам — сочу́вствую ва́шему го́рю
тирән кайгы кичерү — пережива́ть глубо́кую скорбь
2) беда́, бе́дствие, несча́стье, тяжёлое собы́тиебозлы яңгыр хуҗалыкка кайгы китерде — дождь с гра́дом принёс хозя́йству несча́стье
3) перен. печа́ль, забо́та, беспоко́йствобалалар кайгысы — забо́та о де́тях
бакча турында синең кайгың юк — об огоро́де у тебя́ печа́ли нет
4) интере́с, бла́гоүз кайгыңны гына кайгырту — забо́титься то́лько о своём бла́ге
ил кайгысы — интере́сы страны́
••кайгы басу — пости́гло го́ре, скорбь
кайгы йоту — скорбе́ть, горева́ть
кайгы кичерү — скорбе́ть, горева́ть
кайгы күрү (чигү) — горева́ть, перенести́ скорбь, печа́ль; скорбе́ть
кайгы салу — принести́ го́ре, причиня́ть го́ре, опеча́лить
кайгы төшү — горева́ть, скорбе́ть, печа́литься
кайгыга бату (калу, сабышу) — загорева́ть, опеча́литься; загрусти́ть, приуны́ть
- кайгыга калдырукайгыны уртаклашучан — уча́стливый, отзы́вчивый
- кайгыга төшерү
- кайгыга салу
- кайгыга төшү
- кайгыга бату
- кайгыга калу
- кайгысын уртаклашу -
14 көн
сущ.1) день; денёк, денёчек ( световой) || дневно́йкояшлы көн — со́лнечный денёк
шул ук көнне — в тот же (са́мый) день; в оди́н и тот же день
көн яктысында — при дневно́м све́те
көннәр озыная — дни стано́вятся длинне́е; дни прибавля́ют(ся)
көннең киче бар — у дня есть ве́чер
көнен барып көнен кайту — съе́здить в оди́н день
көнне үткәрү — проводи́ть день, корота́ть вре́мя
көн авышты — вре́мя уже́ за́ полдень
2) да́та ( календарная), срок, число́бүген нинди көн — како́й сего́дня день? како́е сего́дня число́?
атнаның беренче көне — пе́рвый день неде́ли
җыелышның көнен билгеләү — назна́чить день (да́ту) собра́ния
нәкъ көненә — то́чно в назна́ченный срок; день в день
айның соңгы көннәрендә — в после́дних чи́слах ме́сяца
шушы көннәрдә — со дня на́ день; в оди́н из ближа́йших дней
хатның язылу көне — да́та написа́ния письма́
Җиңү көне бәйрәме — пра́здник Дня побе́ды
туган көнне билгеләү — отме́тить день рожде́ния
3) день (су́тки)ял көне — выходно́й день
үткән көн — тре́тьего дня, позавчера́
икенче көнгә калдыру — отложи́ть на друго́й день
моннан берничә көн элек — не́сколько дней тому́ наза́д; за не́сколько дней до э́того
бүгенге көн белән яшәү — жить сего́дняшним днём
көн көнгә охшамас — день на́ день не прихо́дится
4) вре́мя, пери́од; срокнәкъ көне! — как раз (са́мое) вре́мя! са́мое удо́бное вре́мя!
бу көннән башлап — с э́того вре́мени (дня)
көне килгәч сөйләрмен — придёт срок (вре́мя), расскажу́
революция көннәрендә — в пери́од револю́ции
картлык көннәре — ста́рческий пери́од, ста́рческая жизнь, ста́рость
көне көне белән — вре́мя от вре́мени; времена́ми
5) разг. со́лнцекөн туды — со́лнце взошло́
көн бату — захо́д со́лнца; зака́т
көн кыздыра — со́лнце печёт
ашлыкны көнгә тарату — суши́ть зерно́ на со́лнце
6) пого́дакөн бозылды — пого́да испо́ртилась
иртәгә көн аяз булачак — за́втра бу́дет я́сная пого́да
7) перен. жизнь, житьё, житьё-бытьё; существова́ниесинең көннәр алда әле — твоя́ жизнь ещё впереди́
балык көне күл белән, егет көне ил белән — (посл.) жизнь ры́бы свя́зана с о́зером, жизнь мо́лодца - с наро́дом
8) перен. судьба́, у́частьнинди көнгә калдык бит! — кака́я у́часть (нас) пости́гла! до чего́ (мы) до́жили
•- көн аша- көн буе
- көн буена
- көн дә
- көн караңгылану
- көн күбәләкләре
- көн саен
- көн саен була торган
- көн тигезлеге
- көн туу
- көн уртасы
- көн уртасында
- көн урталарында
- көн уртасындагы
- көн үткәрү
- көн элгәре
- көн эчендә
- көн яктылыгы
- көн яктыру
- көнен күрсәтү
- көннеке көнгә
- көннәр буе
- көннең көн буе••көн дими, төн дими — не счита́ясь со вре́менем; кру́глые су́тки
көн дә бәйрәм, көн дә туй — ка́ждый день пра́здник
көн дә көн дә — каждодне́вно, постоя́нно; день за днём
көн (көннең) кадагына сугу — ≈≈ на зло́бу дня
көн кичерү — см. көн итү
көн күзе йомылу — темне́ть
көн күрсәтмәү (бирмәү) — житья́ не дава́ть (кому-л.), держа́ть в чёрном те́ле; сжива́ть со́ свету (кого-л.)
көн тәртибе — пове́стка (поря́док) дня
көн үткән саен — с ка́ждым днём; день ото дня́, чем да́льше
көн яктысын күрмим — ( клятвенное изречение) пусть не уви́жу све́та (бе́лого)
(нинди) көнгә калу; (кем) көненә калу — оказа́ться (оста́ться) (в каком-л.) тру́дном положе́нии
көнгә чыгару — вы́вести на чи́стую во́ду; разоблачи́ть
көне бүген түгел — ещё не наста́ло вре́мя; не сего́дня, когда́-нибудь да попадёшь
көне җитеп килү — быть на снося́х
көне килү — пришло́ (наста́ло) (чьё-л.) вре́мя
көннәр эчендә — в счи́танные дни
көнне көнгә ялгау (ялгап бару) — свести́ (своди́ть) концы́ с конца́ми (букв. соединя́ть оди́н день с други́м)
көннең кадагына сугу — затра́гивать зло́бу дня; быть злободне́вным, своевре́менным
көннең көне буе(на) — це́лый день; см. тж. көнозын
- көн юккөннең көнендә — ка́ждый день; что ни день, то; изо дня́ в день, ежедне́вно
- көн итү
- көн күрү
- көн кебек ачык
- көн бетү
- көне бетү
- көне җитү
- көннәрдән бер көн
- көннәрдән бер көнне
- көннәрнең берендә
- көннәре санаулы
- көнне төнгә ялгап -
15 хәерчелек
сущ.нищета́; ни́щенство, попроша́йничествосм. тж. теләнчелекхәерчелек тә яшәү — жить в нищете́; ни́щенствовать
••хәерчелек көненә калу — оконча́тельно разори́ться, впасть в нищету́
хәерчелеккә бату — погря́знуть в нищете́
хәерчелеккә төшерү (калдыру) — разоря́ть, пусти́ть по́ миру
хәерчелеккә төшү (калу) — (об)нища́ть, впасть в нищету́; см. тж. хәерчеләнү
-
16 ыру
сущ.1) родбезнең ыруда беренче рәссам — пе́рвый худо́жник в на́шем роду́
ыруны дәвам иттерүче — продолжа́тель ро́да
ыруы юк ир булмас — посл. не быва́ет мужчи́ны без ро́да
2) разг.; см. ыруг 1)кешелек ыруын саклап калу — сохрани́ть род челове́ческий
ыру гадәтләре — родовы́е обы́чаи
3) зоол.; см. ыруг 2)маймыллар ыруы — род обезья́н
иң көчлеләр генә ыруын дәвам иттерә — то́лько са́мые си́льные продолжа́ют род
•- ыруга калдыру
- ырудан калу -
17 азак
1. азагысущ.1) коне́ц ( заседания); оконча́ние (выступления, предложения); концо́вка (песни, музыкального произведения, концерта); коне́чная (концева́я, после́дняя) часть (трамвайного пути, дамбы, автотрассы)хикәянең азагын үзгәртү — измени́ть оконча́ние (коне́ц) расска́за
көйнең азагын бозу — искажа́ть концо́вку мело́дии
2) коне́ц (дня, месяца, года, зимы), оконча́ние, заверше́ние (посевной, долгого пути, рабочей недели, беседы), исхо́д (суток, срока, сезона)февраль азагы иде — был коне́ц (исхо́д) февраля́; стоя́л (был) на исхо́де февра́ль
уку елы азагына ерак әле — до конца́ (заверше́ния, оконча́ния) уче́бного го́да ещё далеко́
3) мн.; притяж. ф. азаклары приме́рно (приблизи́тельно, так) коне́ц (исхо́д, оконча́ние) ( чего)бәйрәм азаклары иде — был приме́рно коне́ц пра́здника
атна азакларына (азакларында) килерсез — придёте так к концу́ неде́ли
4) в знач. нареч.а) азакка, азагына к концу́, в (на) коне́цкулъязмадагы схемаларны азакка күчерү — перенести́ схе́мы в коне́ц ру́кописи
б) азагына бли́же, побли́же к концу́ (исхо́ду), под коне́ц ( чего)тәнәфес азагына коридор тына башлый — бли́же к концу́ переры́ва коридо́р (в коридо́ре) начина́ет утиха́ть
эш азагына арый да башлыйсың — к концу́ рабо́ты начина́ешь устава́ть
икенче тәүлек азагына — к исхо́ду вторы́х су́ток
•- азагына кадәр
- азагына чаклы
- азагына хәтле
- азагына тикле
- азак килеп
- азакка кадәр
- азакка чаклы
- азакка хәтле
- азакка тикле
- азакка калдыру
- азакка калу
- азакка таба
- азагына таба
- азактан икенче
- азагына чыгу
- азактан беренче
- азактан санаганда беренче 2. нареч.пото́малдан килгән кунак азак китәр (посл.) — гость, прише́дший ра́ньше, уйдёт по́зже
-
18 артка
нареч.наза́д (смотреть, идти, поворачивать), вспять книжн. (повернуть, пойти, двинуться)- артка калдыруартка авып утыру — сиде́ть, запроки́нувшись наза́д
- артка калу
- артка калучы
- артка китү
- артка куймау
- артка кую
- артка ташлау
- артка тәгәрәү
- артка чигенү
- артка чигү -
19 артта
нареч.1) позади́; сза́динәрсә бар анда артта? — что там позади́?
алда да, артта да урман — и спе́реди, и сза́ди лес
2) в знач. сказ. отста́лыйул ил экономик яктан бик артта — э́та страна́ экономи́чески о́чень отста́лая (отста́ла)
•- артта баручы
- артта калдыру
- артта калу -
20 аска
нареч.вниз (смотреть, падать, спускаться), кни́зу (направляться, тянуть, клонить что, кого); на низ; к ни́зуаска бөгелгән борын — нос, за́гнутый кни́зу
- аска хәтлеаска таба китү — пойти́ к ни́зу
- аска чаклы
- аска тикле
- аска калдыру
- аска калу
- аска карап
- аска каратып
- аска төшерү
- аска төшереп язу
- аска тәгәрәү
См. также в других словарях:
ыру — 1. Нәсел, кан кардәшлеге булган берничә буын ыруы юк ир булмас 2. зоол. Ыруг (2) маймыллар ыруы 3. Ыруг (1) кайсы ыру көчле – ханны шул куя. ЫРУГА КАЛДЫРУ – Токымга, үрчемгә калдыру. ЫРУДАН КАЛУ – Климактерий … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
югалту — I. 1. Милкендә яки карамагында булган нәрсәне онытып, төшереп калдыру яки урлату. Билгесез җирдә аерым, ялгыз хәлдә калдыру (җан ияләре тур.) бәрәнен югалткан сарык. Таба алмый тору халык арасында анасын югалткан 2. Билгеле бер эзлеклелектән,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
узу — ф. 1. Атлап барып бер урыннан икенче урынга күчү, хәрәкәт итү моннан кем узган?. Хәрәкәт итеп нин. б. ара, юл үтү, берәр урын аша хәрәкәт итү ишегалдын узу 2. Нин. б. юнәлештә хәрәкәт иткәндә, барганда берәр нәрсә артта калу, аны үтеп китү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
һуш — и. 1. Аң һуш югалу, һушсыз хәлдә булу 2. Акыл, уйлау сәләте һушым дөрес иде 3. Хәтер, зиһен. ҺУШ КИТҮ (АВУ) – 1) Һушны югалту, һушсыз булу 2) Аңгы миңге хәлдә булу, нәр. б. уйларлык, эшләрлек хәлдә булмау 3) Акылдан язу 4) Бик нык соклану; ис… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бикләү — 1. Ачыла ябыла торган нәрсәләрне йозак, келә яки башка бикләвечләр белән эләктереп, борып, беркетеп ачылмаслык хәлгә китерү. Томалау, каплау (юлны, каналны һ. б. ш.) 2. Кемне яки нәрсәне иреккә чыга алмаслык, яки беркем дә ачып ала алмаслык итеп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йому — 1. Ябу (күз, авыз тур.) 2. Нәр. б. учка алып, бармаклар астында калдыру, кысу; уч төбенә йомарлау. Бармакларны уч төбенә бөгү 3. күч. Яшерү, сиздермәү 4. күч. Яшерен үзләштерү, бирмичә алып калу кеше хакын й. 5. күч. Тавышсыз тынсыз гына юк итү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
китү — I. 1. Нин. б. урынны калдыру, кая да булса юнәлү, бару 2. Таралу (дан, сүз һ. б. тур.) 3. Каян да булса башлану авыл артында яланнар китә 4. Дәвам итү, сузылу озакка китү 5. Билгеле бер вакыт үтеп, алдагысы башлану тур. сәгать икенче китте 6. Агу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сызу — (СЫЗЫЛУ) – ф. I. 1. Сызыкны: үткәрү, булдыру, ясау. Сызык рәв. эз ясау 2. Сызым һ. б. ш. нәрсәне ясау 3. Ашык пошык һәм әз генә язу 4. Язган, рәсемгә төшерелгән һ. б. ш. нәрсәнең өстеннән сызыклар үткәреп яки бүтәнчә каралтып бозу, яраксызга… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ябу — I. 1. (Ишекне, тәрәзә капкачын, капканы һ. б. ш.) этәреп, ачыклыкны каплау. Капкачын төшереп, өстен каплап, япманы этәреп һ. б. ш. юл белән нәр. б. эчке ягын күренмәслек итеп томалау. Нәр. б. өстенә япма, түбә ясау 2. Кемнең яки нәрсәнең өстенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге